Παιδικά Χρόνια

[ Детство Иоаннис Варвакис родился в 1745 году на острове Псара, на северо-восточной стороне Эгейского моря. Он был сыном Андреаса Леондиса или Леонидиса. Иоаннис был воспитан родителями. Несмотря на то, что ему не удалось получить образования в связи с отсутствием школ и давлением со стороны Османского правительства, он приобрёл базовые знания, будучи матросом на отцовском корабле. Его отец являлся одним из главнейших судовладельцев острова Псара. У Варвакиса был брат, но неизвестно старший или младший. Считается, что брат был младше, так как когда Варвакис был поручиком и воевал против турков, его брат был вторым по должности на корабле. Фамилия Варвакис не настоящая. Она произошла от прозвища, которое Иоаннису дали друзья, по одной из версий, за его проницательный взгляд, очень похожий на взгляд птиц варвакиа - это совы, которые жили на острове Псара, по другой, имя имело отношение к скорости этих птиц.]

Ο Ιωάννης Βαρβάκης γεννήθηκε στα Ψαρά Ν. Ψαρά γύρω στα 1745. Ήταν γιος του καραβοκύρη Ανδρέα Λεοντή ή Λεοντίδη και η μητέρα του ονομαζόταν Μαρού. Ανατράφηκε από τους ίδιους τους γονείς του. Δεν έτυχε καμίας ανώτερης παιδείας λόγω της έλλειψης σχολείων και λόγω της καταπίεσης των οθωμανικών αρχών, εκτός κάποιας στοιχειώδους μάθησης, την οποία απέκτησε ως ναυτικός στο πλοίο του πατέρα του. Είχε και αδερφό, που εκτιμάται όμως ότι ήταν μικρότερος, γιατί κατά την εποχή που ο ίδιος ήταν καπετάνιος, στη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου, ο αδερφός του ήταν μαζί του στο πλοίο ως βοηθός καπετάνιος. Τα μεγάλα μάτια του και ο ορμητικός του χαρακτήρας τον έκαναν να μοιάζει με βαρβάκι varvaki (είδος γερακιού), που ζούσε στα Ψαρά, γι’ αυτό και του έδωσαν αυτό το προσωνύμιο που έγινε στη συνέχεια το επώνυμό του. Γράμματα γνώριζε λίγα, όσα γνώριζαν και όλοι αυτής της εποχής και ούτε είναι γνωστό από ποιον τα διδάχτηκε. Το ότι ο Βαρβάκης γνώριζε λίγα γράμματα καθόλου δεν εμπόδισε ούτε αυτόν ούτε κάποιους συνομήλικούς του Ψαριανούς, όπως τον Κανάρη και τον Παπανικολή. Αφού έμαθε όσα μπόρεσε να διδαχτεί, ασχολήθηκε με τη ναυτιλία.


Ναυτική Δράση

[Морское дело Иоаннис умел немного читать и писать, как и все остальные в то время, но неизвестно кто его этому обучил. Вероятнее всего какой-нибудь пресвятой отец, являвшийся одновременно и учителем. Несмотря на его недостаточные знания, он и его друзья добились многого, как Канарис и Папаниколис. Как только Варвакис закончил своё обучение, он занялся морским делом. Начал он с матроса или проводника на корабле отца и на кораблях с Псара. Он выдержал все испытания и лишения , был храбрым в бою и умным в сделках. Его навыки, честность, умение быть лидером сделали из него богатого судовладельца. ]

Στα δέκα του χρόνια είχε μάθει ήδη να πυροβολεί και να χρησιμοποιεί κανόνι. Τη ναυτική τέχνη την "σπούδασε" καταρχάς ως ναύτης στο πλοίο του πατέρα του και ως συνοδός σε κάποιο ψαριανό πλοίο, και στην ηλικία των δεκαπέντε χρόνων έγινε από τον πατέρα του παρτσινέβελος παρτσινέβελος-η-ο - συνιδιοκτήτης, συνεργάτης,(βενετ. parcenevole παρτσινεβελιά = συνεργασία, σύμπραξη. Όχι και τόσο διαδεδομένη λέξη που φαίνεται να χρησιμοποιείται και στα Εφτάνησα)βλέπε και στο https://www.vatikiotikalogia.gr, ενώ στα δεκαεπτά του άρχισε να παίρνει μέρος σε επιδρομές εναντίον τουρκικών εμπορικών καραβιών. Στα δεκαοκτώ του ναυπήγησε την πρώτη γαλιότα galiota
Το κωπήλατο αυτό σκάφος είναι από τις Γαλιότες που χρησιμοποιούσαν οι Ψαριανοί στις κουρσάρικες επιχειρήσεις τους. Παρόμοια πλοία είχαν και οι Αλγερινοί πειρατές.
«Κατά την επανάστασίν των οι Ψαριανοί είχον σακολεύας 36, εξ αυτών οπλίσαντες είκοσι πέντε κατέστησαν αυτάς καταδρομικάς. Εναυπήγησαν και έτερα πλοία, των οποίων η κατασκευή ήτο καταλληλοτέρα δια καταδρομικά πλοία. Το μικρότερον κατά το μήκος είχε πήχεις είκοσι πέντε ναυπηγικάς και κώπας κατά μέρος δεκαέξ τάς ονόμαζαν δε γαλιώττες.» «…ώπλισαν καταδρομικά και κατά πρώτον ώπλισαν τα μύστικα αυτών και τας λέμβους των πλοίων και έτσι έχουμε τα Καταδρομικά Μύστικα Ψαριανά … κατεδίωκαν για να συλλάβουν σακολεύας Οθωμανικάς, βρίκια και ότι τους τύχαινε…» Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών υπό Κωνσταντίνου Νικόδημου – Υποναυάρχου . Είκοσι ετών, μετά το θάνατο του πατέρα του, κληρονόμησε ένα μικρό πλοίο galiota και κάποια περιουσία. Στράφηκε στην πειρατεία, όπως το σύνολο των Ψαριανών. Έδειξε γενναιοψυχία στους κινδύνους, αντοχή στις στερήσεις και τις κακουχίες και ήταν επιχειρηματικό πνεύμα με κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, στις οποίες λάμβαναν μέρος πολλοί από τους πλοιάρχους. Η τιμιότητα στις συναλλαγές του και η αυθεντία του στη διοίκηση του πληρώματος ήταν τα προσόντα με τα οποία ήταν, όπως φαίνεται, προικισμένος από τη φύση και τα οποία βοήθησαν να διακριθεί μεταξύ των συμπατριωτών του καπετάνιων.



Πολεμική Δράση

[
Военная карьера

После смерти отца, Иоаннис получил в наследство небольшой корабль, на котором он продолжил дело своего отца. Когда Екатерина II развязала войну с Турцией, Варвакис по своей воле присоединился к флоту братьев Орловых, появившемуся в греческом море (Эгейском море) под предводительством адмирала Алексея Орлова. Иоаннис снабдил вооружением двухмачтовое судно на свои средства и присоединился к русской эскадре. ]

Δεν δίστασε ούτε στιγμή, όταν η "ευκαιρία" του δόθηκε, να ενταχθεί στον Αγώνα ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, να θυσιάσει το καράβι του, αλλά και να διακινδυνεύσει την ίδια του τη ζωή.
Όταν η τσαρίνα Αικατερίνη Β' Αικατερίνη ΒΑυτοκράτειρα της Ρωσίας από το 1762 έως το 1796. Γεννήθηκε στο Σκετίνο. Καταγόταν από τη γερμανική πριγκιπική οικογένεια του Ανχαλτ-Τσέρμποτ. Το όνομά της ήταν Σοφία. Αικατερίνη ονομάστηκε όταν πήγε στη Ρωσία και ασπάστηκε την Ορθοδοξία. Το 1745 σε ηλικία 16 ετών, παντρεύτηκε το διάδοχο του ρωσικού θρόνου Πέτρο. Η Αικατερίνη ήταν γυναίκα προικισμένη με εξαιρετική ευφυΐα. Για να πετύχει τους πολιτικούς της σκοπούς χρησιμοποιούσε τους ευνοουμένους της (Ορλώφ, Ποτέμκιν,Ζούμπωφ). Το όνομά της συνδέεται πολύ με τη νεότερη ιστορία. Κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου εκδηλώθηκε το επαναστατικό κίνημα το γνωστό ως Ορλωφικά. [Екатерина II Великая 1729-1796 Императрица Российской Империи с 1762 по 1796 год. Родилась в немецком городе Штеттине - столице Померании (совр.территории Польши). Происходила из семьи принца Христиана - Августа Ангальт - Цербстского и принцессы Иоганны - Елизаветы. Её настоящее имя София. Екатериной её крестили в России во время принятия православной христианской веры. В 1745 году в возрасте шестнадцати лет она вышла замуж за наследника престола Петра. Екатерина была женщина очень умная, к тому же с большм приданным. Для достижения своих политических целей, императрица использовала подданных - фаворитов (Орлов, Потёмкин, Зубов). Её имя тесно связанно с новейшей историей. Во время Русско - турецкой войны проявилось революционное движение, известное как Орловское.], αυτοκράτειρα της Ρωσίας, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας, ο Βαρβάκης με δική του πρωτοβουλία, όταν έκανε την εμφάνισή του στο ελληνικό πέλαγος ο Ρωσικός στόλος με ναύαρχο τον Αλέξιο Ορλώφ, εξόπλισε ένα μικρό δίκροτο και εντάχθηκε στη ρωσική υπηρεσία. Στη ναυμαχία στον όρμο Τσεσμέ (26 Ιουνίου 1770) ΝαυμαχίατουΤσεσμέ το καράβι του καταστράφηκε, ενώ ο ίδιος επέδειξε ιδιαίτερη ανδρεία κατά την πυρπόληση του οθωμανικού στόλου από τους Ρώσους.

Ο ιστορικός & συγγραφέας, Βλαδίμηρος Σιγκίν αναφέρει:
«Το καράβι του Βαρβάκη μετατράπηκε σε πυρπολικό και αρματώθηκε για το πλήρωμα του υπολοχαγού Ιλίην. Αυτή ήταν η περίοδος που ο Έλληνας καπετάνιος χάρισε στον Ρώσο πλοίαρχο ένα αρχαίο στιλέτο, στου οποίου τη λάμα υπήρχε η απεικόνιση του Οκτωακρόνιου (οκτώ άκρες) ορθόδοξου σταυρού και στα Ελληνικά ήταν γραμμένη η λέξη "ελευθερία". Τη μεγαλύτερη επιτυχία είχε το πυρπολικό του Βαρβάκη. Μανουβράροντας είχε την ευκαιρία να πλησιάσει το μεγάλο Τουρκικό πλοίο, συνδέθηκε μ' αυτό και έβαλε φωτιά στο δικό του πυρπολικό. Άναψε πύρινος πυρσός και σε λίγο ακούστηκε τρομερός θόρυβος και η Τουρκική φρεγάτα έπεσε σε μια από τις πλευρές του πλοίου. Ένα μετά το άλλο άρχισαν να εκρήγνυνται τα Τουρκικά πλοία. Ο Τσεσμαϊκός Όρμος μεταμορφώθηκε σε ένα ηφαίστειο εν ενεργεία. Τεράστια ανταύγεια πάνω από τον όρμο φαινόταν από πολλά χιλιόμετρα μακριά. Ο Ιωάννης Βαρβάκης βρισκόταν μέσα σ' αυτή τη φωτιά, ριψοκινδύνεψε τη ζωή του, και τραυματίστηκε βαριά»
Ο στρατηγός Ορλώφ AlexeiOrlof τον τίμησε ονομάζοντάς τον «εθελοντή ήρωα» και η τσαρίνα Αικατερίνη Β' τον ενέταξε στις στρατιωτικές δυνάμεις της αυτοκρατορικής Ρωσίας με το βαθμό του υπολοχαγού.


Περιπέτεια εν Κωσταντινουπόλει

[
Путешествие в Константинополь

В 1774 году Екатерина II подписала мирный договор с султаном Абдул-Хамидом I, в котором не имелось никаких пояснений насчёт восставших греков. Как раз в это время, вооружив свое судно и не подозревая о соглашении, Иоаннис Варвакис направился в Константинополь с надеждой на то, что он либо продаст свой корабль, либо сможет перевезти его в Чёрное море. Но Османское правительство узнало об этой попытке, Варвакис был арестован, а его судно конфисковано. Иоаннису удалось сбежать и связаться с посольством, но его корабль тем не менее уже занял место в порту между турецкими боевыми кораблями. Таким образом Варвакис остался без своего наследства. В Константинополе он, так же как и остальные греки, как и большинство послов из разных стран, был беззащитен, потому что тогда, даже в относительно спокойные периоды без официального объявления военного положения, в Константинополе было опасно находиться всем, кроме османцев. ]

Ο Α.Ν.Γούδας περιγράφει την περιπέτεια του Βαρβάκη μετά τη ναυμαχία στον όρμο του Τσεσμέ και τη σύναψη συμφώνου ειρήνης:
"Μόλις καθελκυσθέντος κι οπλισθέντος του πλοίου, υπεγράφη η περί ειρήνης συνθήκη, μεταξύ της μεγάλης Αικατερίνης Β' και του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Α΄ καθ' ήν ουδεμίαν εγγύησις ελήφθη υπέρ των επαναστατησάντων Ελλήνων. Μη δυνάμενος να φαντασθή τοιούτον ο Βαρβάκης και μη συνηθισμένος να σήπηται αργός εξέπλευσεν αμέσως εις την Κωσταντινούπολιν, επί τη ελπίδι ή να πωλήση το πλοίον ή να το μεταφέρη εις τον Eύξεινον Πόντον, αλλά η τουρκική κυβέρνησις μαθούσα τον εις τον Ελλήσποντον είσπλουν τοιούτου ευμέγεθους πλοίου διοικούμενον υπό του Βαρβάκη διέταξεν αμέσως τούτου μεν τη σύλληψιν, του δε πλοίου του την κατάσχεσιν. Μόλις διεσώθη ο Βάρβάκης, καταφυγών εις την ρωσικήν πρεσβείαν, το δε πλοίον κατασχεθέν και ρυμουλκηθέν εις τον ναύσταθμον, ετέθη μεταξύ των του τουρκικού στόλου πολεμικών πλοίων, βραδύτερον δε και εδημεύθη. Τότε λοιπόν ο Βαρβάκης έμεινεν άνευ περιουσίας, άνευ πλοίου και, το χείριστον πάντων, άνευ τινός προστασίας εν Κωσταντινουπόλει, διότι γνωστόν είναι, ότι κατεκείνην την εποχήν, εν τη πρωτευούση του τουρκικού κράτους, διέτρεχον κίνδυνον, ού μόνον οι όμοιοι του Βαρβάκη, υπήκοοι του σουλτάνου όντες και επαναστατήσαντες, αλλά και πρέσβεις μεγάλων και ισχυρών Δυνάμεων. Πολλούς μεν και εκ τούτων, ως γνωστόν, και άνευ αιτίας και άνευ κηρύξεως πολέμου, καθείργον εις τους περιωνύμους Επτά Πύργους οι Τούρκοι, σπάνιοι δε ήσαν οι δυσαραστήσαντες άλλοτε την Τουρκίαν και δυνάμενοι να ζήσωσιν εν αυτή άνευ κινδύνου".
Μια ακόμη μαρτυρία έχουμε και από τον εγγονό του Βαρβάκη, Μάρκο parasimoMVarvakis1860
Το 1860, χρονολογία ολοκλήρωσης του κτιρίου του Βαρβακείου στην Οδό Αθηνάς με την αποκλειστική οικονομική συνεισφορά του Ι. Βαρβάκη, απονέμεται στον εγγονό του από τον τότε Υπουργό Εξωτερικών Θ. Δηλιγιάννη το παράσημο του Σταυρού των Ταξιαρχών του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος, προφανώς σε ένδειξη αναγνώρισης του έργου του παππού του, όπως καταγράφηκε το 1828 στο περιοδικό "Αρχείο του Βορρά" και βρέθηκε στο Αρχείο Καποδίστρια. Έχει πολλά κοινά στοιχεία με την περιγραφή Γούδα.
«Μετά την περίφημη νίκη στο Τσεσμέ προάχθηκε στο βαθμό του υπολοχαγού. Μετά τη συνθηκολόγηση με τους Τούρκους εξέφρασε επιθυμία να φύγει στη Ρωσία και ο Ορλόφ του επέτρεψε να περάσει μέσω της Κωνσταντινούπολης σε κάποιο από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και να συνεχίσει να υπηρετεί εκεί. Όμως, προκειμένου να συλληφθεί ο Βαρβάκης, ο σουλτάνος προσέφερε μεγάλη αμοιβή. Για το λόγο αυτό, συνελήφθη από τους Τούρκους, και, καθώς περίμενε την εκτέλεσή του, ήταν έγκλειστος σε κάστρο με επτά πύργους. Ο απεσταλμένος της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, ο πρίγκιπας Νικολάϊ Ρέπνιν, εξαγόρασε τον Βαρβάκη και τον έκρυψε στο σπίτι του. Αποφάσισε να στείλει τον καπετάνιο μυστικά στη Ρωσία»



Μετάβασις εις Πετρούπολιν

[
Переезд в Санкт- Петербург

Об этом переезде можно найти сведения в нескольких источниках. Греческий писатель и биограф Гудас, рассказывая в своей книге о переезде Варвакиса из Константинополя в Санкт-Петербург, писал, что Иоаннис, попав в положение, в которое тогда попадали многие русские офицеры, принял решение переехать в столицу Российской Империи и просить о помощи императрицу. Переезд был опасный и недешёвый. К опасностям Иоаннис привык, найти же средства на путешествие оказалось большой проблемой. У него хватило денег добраться лишь до Одессы. Оставшееся же расстояние до столицы он преодолел пешком, следуя указаниям людей, встречавшимся на его пути. О необходимости этого переезда также имеется запись в Хрониках Греции 1868 года. В биографии Варвакиса, опубликованной Наследственным комитетом в 1929 году (стр. 1126) написано следующее: «Одесса являлась городом новым, имеющим греческий характер, но в области торговли не была ещё развита, и поэтому не могла предоставить Иоаннису желаемую работу. Градоначальник Одессы, узнав о действиях Варвакиса с русским флотом в Эгейском море, посоветовал ему ехать в Петербург и просить помощи у императрицы. Санкт-Петербург 1778 год Екатерина II защищала греков, пытаясь воссоздать Византийскую Империю и пополнить население страны. О своей поездке в Санкт-Петербург Варвакис рассказывает: «Вначале купил я одежду и ботинки, чтобы не казаться нищим. Потом совершенно случайно втретил я своих знакомых русских офицеров, которые, узнав о моём трагическом положении, доложили об этом императрице». ]

"Ο Βαρβάκης λοιπόν", αναφέρει στη συνέχεια ο Α.Ν. Γούδας, "ίνα μη πάθη όσα και άλλοι πολλοί έπαθον τότε, προτραπείς άλλως και υπό τίνων συναγωνιστών του Ρώσων αξιωματικών, ευρεθέντων τότε εν Κωσταντινουπόλει, απεφάσισε να μεταβή εις Πετρούπολιν και να αιτήση το έλεος της Αικατερίνης Β'. Αλλ' η εκ του Βυζαντίου εις Πετρούπολιν μετάβασις τότε δεν ήτο ούτε ακίνδυνος ούτε ολιγοδάπανος. Και εις μεν τους κινδύνους συνηθισμένος ο Βαρβάκης, αλλά πού χρήματα δια τα του ταξιδιού εφόδια; Μόλις εξοικονόμησε τα μέχρις Οδησσού. Εκείθεν δε, καθάς έχομεν θετικάς πληροφορίας εξ ανθρώπων, ακουσάντων ταύτα παρ'αυτού του Βαρβάκη, εβάδισε το πλείστον μεν μέχρι Πετρουπόλεως πεζή, κατά μέγα δε μέρος και ανυπόδητος. Δια την άκραν δε αυτού ένδειαν, -αναφέρεται συναφώς εν τω εθνικώ ημερολόγιω του 1868- ηναγκάσθη ίνα μεταβή εις την μητρόπολιν της Ρωσίας. Ωσαύτως και εν βιογραφία του Ι. Βαρβάκη, δημοσιευθείση εν τω Μητρώω κληροδοτημάτων, {1929, σελίδι 1126}, αναφέρεται: Η Οδησσός ήτο τότε νεοϊδρυθείσα πόλις, έχουσα όλως ελληνικόν χαρακτήρα, αλλά δεν είχεν αναπτυχθή έτι εις αυτήν εμπόριον και δεν παρείχεν εις τον Βαρβάκην εύκολον στάδιον εργασίας. Εζήτησε, τότε, παρά του διοικητού της πόλεως αρωγήν, ούτος δε, πληροφορηθείς τας υπηρεσίας, ας προσέφερε κατά τον ρωσοτουρκικόν πόλεμον εις τον ρωσικόν στόλον, τον συνεβούλευσε να μεταβή και ζητήση προστασίαν εις Πετρούπολιν, τω 1778(...). Η Αικατερίνη Β' επροστάτευε τότε τους Ελληνας, αποβλέπουσα εις την επανίδρυσιν της ανατολικής αυτοκρατορίας εις το Βυζάντιον και είλκυε τούτους προς την νέαν Ρωσίαν, όπως πυκνώσηζ την αραιώς κατοικημένη χώρα. Περί της αφίξεώς του εις Πετρούπολιν ο ίδιος ο Βαρβάκης αφηγείτο τα εξής:
"Φθάσας εις την πρωτεύουσαν πρώτη μου φροντίς υπήρξε να δανεισθώ ενδύματα τινά και υποδήματα, ίνα μη εκληφθώ ως επαίτης"
"Κατά συγκυρίαν εκεί συνηντήθη με φίλους του αξιωματικούς του ρωσικού στόλου του εις Αιγαίον κατελθόντος, οίτινες, μαθόντες παρ'αυτού τα δυστυχήματά του, τον περιποιήθησαν φιλοφρόνως και διά της ενεργείας αυτών έγιναν γνωσταί εις την αυτοκράτειραν Αικατερίνην την Β' αι προς την Ρωσίαν εκδουλεύσεις του."
Στο Δημόσιο Αρχείο της πόλης του Αστραχάν καταγράφεται και η εξής αναφορά:
«Συμμετοχή του Ιβάν Αντρέγεβιτς στην αποστολή του Βοϊνόβιτς ήταν πολύ σημαντική, κατάφερε και πάλι να δείξει τον καλό του εαυτό, και ως αποτέλεσμα παίρνει το αξίωμα του ταγματάρχη. Το Δεκέμβριο, 31, του 1782, στην Αγία Πετρούπολη στον κύριο Βαρβάκη χορηγήθηκε ειδική πατέντα που έλεγε για την προαγωγή του σε πόστο του ταγματάρχη. Η πατέντα αυτή υπογράφηκε από την ίδια την αυτοκράτειρα».
Ο Ιωάννης Βαρβάκης από το 1789 είχε λάβει τη ρωσική υπηκοότητα, τα προνόμια της οποίας απόλαυσε και η πολυμελής οικογένειά του, την οποίαν αποτελούσαν δύο παιδιά, που είχαν γεννηθεί στα Ψαρά από τον πρώτο του γάμο και ακόμα τρία από δεύτερο γάμο, τα οποία γεννήθηκαν στο Αστραχάν, ενώ από τον τρίτο γάμο δεν είχε παιδιά.



Επιχειρηματική Δράση

[
Профессиональная деятельность

Свои первые тысячу флоринов Варвакис использовал для получения алкогольного напитка раки, изготовление которого приносило ему стабильный доход. Но прошло некоторое время и, осмотревшись, Иоаннис обратил своё внимание на Каспийское море и подумал, что рыбная ловля может принести ему значительно больше денег. Так, однажды он увидел, как какой-то простой мужик ел необычную еду. Иоаннис решил попробовать и был потрясён её великолепным вкусом. Это была икра. Он узнал, что миллионы рыб имели в себе эту божественную пищу и решил этим воспользоваться. Иоаннис, получив разрешение на заготовку и продажу икры, переехал в Астрахань, где и обосновался. В начале он продавал икру в Туцию и Персию. Но найдя способ долгого её хранения, он распространил свой продукт по всёму Средиземноморью. Финансовое положение быстро улучшалось и он купил три острова в Каспийском море.]

Τα χίλια πρώτα ρωσικά φλουριά που πήρε ο Βαρβάκης τα διέθεσε για απόσταξη ρακιού, ενοικίαση αμπελώνων,εμπορία κρασιού, δραστηριότητες από τις οποίες κέρδιζε αρκετά χρήματα. Ακόμη επεκτάθηκε στην κεραμοποιία, στην εκμετάλλευση αλυκών και στο εμπόριο αλατιού. Στα Δημόσια Αρχεία του Αστραχάν καταγράφεται πως: "Τον Απρίλιο του 1779, στο λιμάνι του Αστραχάν Αστραχάν ετοιμάζεται για αναχώρηση για την Περσία το δημόσιο πλοιάριο, υπό διοίκηση του Έλληνα καπετάνιου Βαρβάκη. Σε αυτόν χορηγήθηκαν εμπορεύματα, έξι πουτία μπαρούτι". Με άλλα λόγια, ανέπτυξε στην Κασπία, ως πλοιοκτήτης, επιχειρηματική δραστηριότητα εγκαθιστώντας δίκτυα μεταφοράς & εμπορίας προϊόντων. Ο Βαρβάκης είδε ότι ήταν δυνατή απ' την Κασπία θάλασσα, στην οποία υπήρχε ποικιλία ψαριών, η ταρίχευση και το εμπόριο ιχθύων. Ιδιαίτερα γνωστό ήταν ένα είδος ψαριών από το οποίο παράγουν το μαύρο χαβιάρι. Επειδή το είδος αυτό έχει μακρύ και μυτερό ρύγχος, στα Ελληνικά είναι γνωστό ως οξύρυγχος [1] Οξύρυγχος.
Θρυλείται πως ο Βαρβάκης συνάντησε ένα μουζίκο που έτρωγε μια παράξενη γι' αυτόν τροφή. Όταν τη δοκίμασε, τη βρήκε εξαίρετη. Έμαθε τότε ότι εκατομμύρια ψάρια περιείχαν τη θαυμαστή αυτή "τροφή των θεών" και την οποία κανένας δεν εκμεταλλευόταν. Έτσι, παρασκεύασε το αυγοτάραχο, ενώ ζήτησε από την Αικατερίνη Β' και πήρε ισόβια το αποκλειστικό προνόμιο της πώλησής του, παραμένοντας μάλιστα ο μόνος προμηθευτής της αυτοκρατορικής αυλής.
Τον Μάϊο του 1806 ενοικίασε αλιευτικές περιοχές (πρακτική που ακολουθούσε αντί της αγοράς τους) από τον Μουσταφά-Χαν και αγοράζοντας γη από τον Κόμη Ζούκωφ, το 1807, "ιδρύει" το χωριό Ικριανίγιε Ψαράδες Αστραχάν, ενώ χρηματοδοτεί τη μόνιμη εγκατάσταση ψαράδων και τους παραχωρεί το δικαίωμα παρασκευής του χαβιαριού δημιουργώντας νεοσύστατους συνεταιρισμούς ψαράδων [1] Ψαράδες Αστραχάν , [2] Ψαράδες Αστραχάν οι οποίοι συνεργάζονταν ελεύθερα μαζί του και όχι ως δουλοπάροικοι, κυρίαρχο εργασιακό καθεστώς της εποχής.
Μάλιστα είναι γνωστό πως κατά την Οκτωβριανή προλεταριακή Επανάσταση του 1917, κομισάριος της περιοχής υπήρξε ο Σ. Κίροφ, ο οποίος δεν επέτρεψε να καταστραφούν μνημεία της πόλης του Αστραχάν, εκκλησιαστικά, κοινωνικά κλπ, που δημιουργήθηκαν από τον Βαρβάκη. "Μα γκρεμίζουμε ό,τι δημιουργήθηκε από τους πλούσιους" έλεγαν πολλοί εκπρόσωποι του Κόμματος. Κι ο Κίροφ απάντησε:
"O Ιβάν Αντρέγιεβιτς Βαρβάτσι δεν ήταν Πλούσιος, το Αστραχάν ήταν εκείνος, ήταν ο Σοσιαλιστής, με τις πράξεις του, πριν από τους σοσιαλιστές." Έτσι δεν επετράπη να πειραχθεί τίποτε.
Ανέπτυξε κατά πολύ την αλιεία και την παρασκευή χαβιαριού, του οποίου όμως η εξαγωγή ήταν ελάχιστη. Στην αρχή λοιπόν εξήγε το χαβιάρι στην Τουρκία και στην Περσία. Έπειτα τα εξήγε και στα άλλα λιμάνια της Μεσογείου, αφού ανέπτυξε μέθοδο συντήρησής του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η δραστηριότητά του αυτή, όπου στη φάση της μεγάλης ανάπτυξής της έφθασε να απασχολεί γύρω στους 3.οοο εργάτες Οξύρυγχος και η εμπορική εκμετάλλευσή της απέφεραν στον Βαρβάκη μεγάλα κέρδη, που του επέτρεψαν, για παράδειγμα εκτός των άλλων, να αγοράσει τρία νησιά εντός της Κασπίας θάλασσας.
Όσον αφορά την παραγωγή του χαβιαριού στις επιχειρήσεις του Βαρβάκη, ο Αλέξανδρος Μάρκου αναφέρει: Το χαβιάρι συλλεγόταν σε πολύ μεγάλες ποσότητες σ' ένα πεντακάθαρο μέρος. Το λίπος και το εξωτερικό μέρος δεν χρησιμοποιούνταν, ενώ το χαβιάρι τοποθετούνταν σε ξύλινο δοχείο [1] Βαρέλι Χαβαριου , [2]Βαρέλι Χαβιαριου όπου το άλμεναν με το αλάτι καλύτερης ποιότητας και το ανακάτευαν με φαρδιά, ξύλινα πιρούνια. Ύστερα κάποιος με εμπειρία στο αλάτισμα το δοκίμαζε. Όσο λιγότερο αλμυρό είναι το χαβιάρι, τόσο καλύτερης ποιότητας είναι. Έβαζαν το χαβιάρι σε βαρελάκια από φλαμουριά, διαφόρων μεγεθών. Το μεγαλύτερο χωρούσε 5 πουτία (περίπου 100 κιλά).
Είναι σκόπιμο να τονισθεί η μεγάλη ανάπτυξη των Ελλήνων στο θαλάσσιο εμπόριο και τη ναυτιλία στα τέλη του 18ου αιώνα, καθώς τη δεκαετία του 1790 μεγάλο μέρος του θαλάσσιου εμπορίου περνά σε χέρια Ελλήνων, λόγω των ναπολεόντειων πολέμων και του ηπειρωτικού αποκλεισμού. Ειδικά μετά τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους (1782), το άνοιγμα της Μαύρης θάλασσας και της πολιτικής προσέλκυσης ξένων εποίκων και Ελλήνων στη Νότια Ρωσία, που υιοθέτησε η Τσαρίνα Αικατερίνη Β', δημιουργήθηκε εμπορική κίνηση με αφετηρία την Οδησσό σε όλη τη Μεσόγειο. Αποτέλεσμα τούτου είναι η εδραίωση μέχρι και το 1820 ενός διεθνούς επιχειρηματικού δικτύου της ελληνικής εμπορικής και ναυτιλιακής διασποράςΠερισσότερα στο: Χαρλαύτη, Τ., Ναυτιλία, στο Κωστής Κ. & Πετμεζάς, Σ. (επιμ) "Η Ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας τον 19ο Αιώνα", Αθήνα, 2006, σελ. 421-462, από το Ταϊγάνι μέχρι και το Λονδίνο. Ο Βαρβάκης, ως επιχειρηματίας, αναμφίβολα αποτέλεσε μέλος αυτού του δικτύου.



Η συνεισφορά στον Αγώνα, η επιστροφή στην Ελλάδα και ο θάνατος

Ο Βαρβάκης, παρόλο που δεν μπορούσε να κατέβει στην Ελλάδα για να αγωνιστεί, καθόλου δεν έμεινε αμέτοχος και έδωσε όλες του τις δυνάμεις για να βοηθήσει τους επαναστάτες. Εξόπλισε και εφοδίασε με όλα τα απαραίτητα για πόλεμο όσους Έλληνες βρίσκονταν στην περιοχή του Ταϊγανίου και τους έστειλε να πολεμήσουν κάτω από τις διαταγές του Αλέξανδρου Υψηλάντη. ΑλΥψηλάντηςΓεννήθηκε το 1792 και πέθανε το 1828. Καταταγμένος στο ρωσικό στρατό, διακρίθηκε στους ναπολεόντειους πολέμους κατά τους οποίους έχασε το δεξί του χέρι (μάχη της Δρέσδης). Όπως και οι πρόγονοί του, τίποτα άλλο δεν ποθούσε παρά την απελευθέρωση του Γένους. Το 1820 ανέλαβε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας, με τον τίτλο "Γενικός επίτροπος της Αρχής". Προετοίμασε ομαδική εξέγερση στη Τουρκία αλλά μη έχοντας βοήθεια απο τους Σέρβους και τους Ρώσους απεφάσισε την κήρυξη της επανάστασης το Φεβρουάριο του 1821 μαζί με τους αδερφούς του Γεώργιο και Νικόλαο. Χάνοντας τη μάχη στο Δραγατσάνι διέλυσε το στρατό του και κατέφυγε στην Αυστρία όπου συνελήφθηκε και φυλακίστηκε. Ελευθερώθηκε το 1827 με τη μεσολάβηση του Τσάρου. Τον επόμενο χρόνο πέθανε από καρδιακό νόσημα που προήλθε από τις κακουχίες της φυλακής.

Χαρακτηριστικό δείγμα της αφοσίωσής του στην υπόθεση της απελευθέρωσης της Ελλάδας είναι και το παρακάτω περιστατικό:
"Ολίγον πριν εκπλεύση ο στόλος, άλλ΄ οι ναύται εδήλωσαν, ότι άνευ χρημάτων δεν εκπλέουσι, χρήματα δε ουδαμού υπήρχον, πλην των του Βαρβάκη παρά τινί συγγενεί τουούτος μεν, αιτηθείς παρά της δημογεροντίας, ηρνήθη, δικαιολογούμενος, ότι τα χρήματα είναι του Βαρβάκη. Αυτή δε εν τω δικαιώματι του ισχυροτέρου και της ανάγκης παρεβίασε τον οίκον και το ταμείον του συγγενούς του Βαρβάκη και έλαβεν όσα εύρε χρήματα. Ο συγγενής παρεπονήθη πικρότατα κατά της διαγωγής ταύτης της δημογεροντίας εις τον Βαρβάκη και εξητείτο τρόπον τινά ικανοποίησιν. Αλλ' ο αγαθός πατριώτης, αναγνούς την επιστολήν, αντί παντός άλλου, παρήγγειλε τον συγγενή του να σπεύση να εκφράση την ευχαρίστησιν και την ευγνωμοσύνην του Βαρβάκη εις την δημογεροντίαν, δι ήν λαμβάνει πρόνοιαν προς σωτηρία και απελευθέρωσιν της πατρίδος."

Η γνωριμία του με τον Ιωάννη Καποδίστρια ΙΚαποδίστριαςΟ Κόμης Ιωάννης Καποδίστριας (граф Иоанн Каподистрия‎, γεννήθηκε στην Κέρκυρα, 10 Φεβρουαρίου 1776 – και δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο, 9 Οκτωβρίου [παλαιό ημερολόγιο 27 Σεπτεμβρίου] 1831) ήταν Έλληνας διπλωμάτης και πολιτικός. Διετέλεσε υπουργός εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και αργότερα πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας κατά τη μεταβατική περίοδο και ενώ τελούσε υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων, την περίοδο που αρχικά ως ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας και ακολούθως Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, διαδραμάτιζε καθοριστικό ρόλο για την προετοιμασία και τις εξελίξεις της Ελληνικής Επανάστασης, επέτρεψε στον Βαρβάκη ακόμη πιο αποφασιστικά να βοηθήσει, εκτιμώντας και εμπιστευόμενος πλήρως τον νεότερο σε ηλικία διπλωμάτη και συμπατριώτη του.
Με υπόδειξη του Καποδίστρια, το 1818 επιχορηγεί με 20.000 ρούβλια την "Φιλόμουσον και Φιλανθρωπική Εταιρεία" στη Βιέννη, που σκοπό είχε την "ενίσχυση της παιδείας των ελληνοπαίδων", δημιούργημα του Καποδίστρια το 1814 και η οποία λειτουργούσε και ως προκάλυμμα της Φιλικής Εταιρείας (1813). Ο ίδιος ο Βαρβάκης έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας, την οποία συνέδραμε ποικιλοτρόπως.
Παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, είναι ήδη ογδόντα χρονών, αποφασίζει να φύγει από το Ταϊγάνι και μέσω Οδησσού κατευθύνεται στη Βιέννη, όπου θα μπορούσε να συντονίσει αποτελεσματικότερα τη βοήθεια που θα προσέφερε.
Ενώ βρισκόταν στη Βιέννη, έμαθε για την καταστροφή των Ψαρών (Ιούνιος 1924) και αρχικά αποφασίζει να μεταβεί στην Γενεύη να συναντήσει τον Καποδίστρια για να του ζητήσει να κατέβει στην Ελλάδα, μια ιδέα που είχε συζητηθεί σε κύκλους ελλήνων στην Οδησσό, αλλά συζητείτο και στην Ελλάδα. Η συνάντηση δεν απέβη καρποφόρα καθώς ο Καποδίστριας αρνήθηκε, παρά τη φιλία και την εκτίμηση που έτρεφε προς τον Βαρβάκη. Στη συνέχεια από τη Γενεύη και μέσω Βιέννης, παρόλο που η κοινωνική του θέση και τα γηρατειά του τον εμπόδιζαν, γεμάτος ζωντάνια μεταβαίνει για Λιβόρνο, όπου φορτώνει σε πλοία μπαρούτι και χορηγεί 200.000 ρούβλια για να πάνε στον Μωριά. Επιστρέφει στην Τεργέστη. Εκεί μισθώνει τέσσερα καράβια, τα φορτώνει με ρουχισμό, τροφές, έπιπλα και εξοπλισμό για κατοικίες προσπαθώντας να απαλύνει κάπως τον πόνο των ξεριζωμένων από τα Ψαρά συμπατριωτών του.
Τότε παίρνει τη μεγάλη απόφαση να επιστρέψει στην Ελλάδα.
Φθάνει αρχικά στη Ζάκυνθο (Αύγουστος 1824), όπου παραμένει φιλοξενούμενος από τον Κωνσταντή Δραγώνα, διευθυντή του Λοιμοκαθαρτηρίου. Στη συνέχεια κατευθύνεται, με το πλοίο του Ψαριανού και φίλου του Κωνσταντή Τσακάλη, στη Μονεμβασιά, όπου είχαν βρει καταφύγιο πολλοί Ψαριανοί, μετά την καταστροφή του νησιού. Εκεί δέχεται πρόσκληση από την προσωρινή Κυβέρνηση του Ναυπλίου για να τον τιμήσει για τη συνεισφορά του και τον Οκτώβρη του 1824 μεταβαίνει στο Ναύπλιο, όπου στις 20 Νοεμβρίου θα παραβρεθεί στο "Βουλευτικό" όπου θα διαβαστεί η ιστορική επιστολή Προς το Σεβαστό Βουλευτικό Σώμα!
Επειδή για να καλλιεργηθούν οι τέχνες και οι επιστήμες στην Ελλάδα, είναι απόλυτη ανάγκη να βρεθούν μόνιμα έσοδα για μισθούς και διατροφή των αναγκαίων δασκάλων για ένα κεντρικό εθνικό σχολείο, γι’ αυτό, θέλοντας να ωφελήσω το έθνος μου προσφέρω 300.000 ρούβλια, τα οποία θα καταθέσω "αιωνίως" στη Βασιλική Τράπεζα της Μόσχας. Ο τόκος τους 5%, 15.000 ρούβλια τα οποία προς το παρόν αντιστοιχούν σε 30.000 γρόσια, να δίδεται κάθε χρόνο μέσω τιμίων επιτρόπων, δύο που θα διορισθούν από εμένα, όσο ζω, στην Ελλάδα ή στην Ζάκυνθο, και άλλων δύο που θα διορισθούν από το Βουλευτικό Σώμα, μόνο για μισθούς και διατροφή των δασκάλων.
Αυτό το αφιέρωμα, που θα παραμείνει αναπόσπαστο από οποιονδήποτε "εις αιώνα τον άπαντα", θα δίδεται (θα αρχίσει να δίδεται από την στιγμή που θα ολοκληρωθεί η κατασκευή του σχολείου, το οποίο θα ορίσει η Σεβαστή Διοίκηση προς το παρόν στο Άργος) κάθε χρόνο, όσο θα ζω εγώ, και όσο θα υπάρχει αυτή μου η κατάθεση στη Τράπεζα. Μετά τον θάνατο μου η Σεβαστή Διοίκηση θα διορίζει επιτρόπους ώστε να φροντίζει μόνο αυτή χωρίς να εμπλέκεται κανένας από τους κληρονόμους μου στις εκλογές των επιτρόπων.
Παρέδωσα αυτό το έγγραφο, για να καταγραφεί στα πρακτικά της Σεβαστής Διοίκησης και να καταχωρηθεί στα Αρχεία του Ελληνικού Έθνους.
Με όλον το σέβας
ο πρόθυμος πατριώτης
Ιωάννης Βαρβάκης
Εν Ναυπλίω, τη 8 Νοεμβρίου 1824 του, την οποία είχε συντάξει νωρίτερα αυτό τον μήνα, μέσα σε επευφημίες και χειροκροτήματα, και θα ανακηρυχθεί "Μέγας Εθνικός Ευεργέτης".
Δυστυχώς, εξαιτίας της εμφύλιας πολιτικής διαμάχης, που ήδη είχε ξεσπάσει μεταξύ οπαδών της Αγγλικής και της Ρωσικής επιρροής, δέχθηκε την κατηγορία πως προωθεί τα συμφέροντα των Ρώσων με την πρότασή του να οριστεί κοινή συναινέση ο Καποδίστριας ως Κυβερνήτης της Ελλάδας. Στην κατηγορία πρωτοστάτησαν ο Μαυροκορδάτος και ο Κουντουριώτης.
Αναμφίβολα, οι δυσάρεστες αυτές εξελίξεις, κυρίως της εμφύλιας διαμάχης, επηρέασαν την ήδη βεβαρημένη υγεία του. Τότε αποφασίζει να επιστρέψει στη Ρωσία, ενώ στις 21 Δεκέμβρη του 1824 φθάνει στη Ζάκυνθο, με σκοπό να μείνει για λίγο μέχρι να αναρρώσει, υπό την φροντίδα του φίλου του Δραγώνα, που για προληπτικούς λόγους τον νοσηλεύει στο Λοιμοκαθαρτήριο. Στις 31 Δεκέμβρη 1824 στην τελευταία του επιστολή προς τον φίλο του Εμμανουήλ Ξένο αναφέρει την πρόθεσή του να επιστρέψει μέσω Βιέννης στο Τανγαρόγκ, μόλις αναρρώσει, και του εκφράζει τις ευχαριστίες του για τα χρήματα που έστειλε σε πρόσφυγες Ψαριανούς.
Τα μεσάνυχτα της 8ης Ιανουαρίου του 1825, αισθανόμενος την επιδείνωση της υγείας του, συντάσσει τη συμπληρωματική διαθήκη του.
Τη Δευτέρα 12 Ιανουαρίου του 1825, ξημερώματα, ο Βαρβάκης πεθαίνει. Η σορός του τοποθετήθηκε στον ναό του Αγίου Νικολάου στο Λοιμοκαθαρτήριο, όπου παραβρέθηκε και ο Διονύσιος Σολωμός, ενώ η κηδεία του έγινε στις 13 Ιανουαρίου 1825.
Στις 26 Φεβρουαρίου 1825 το Εκτελεστικό και το Βουλευτικό εξέδωσαν ψηφίσματα και διάταγμα για πανελλήνιο πένθος και πραγματοποίηση μνημοσύνων σε όλη τη χώρα.


Η εν Ταϊγανίω Α' Διαθήκη

Εγώ, ο υποφαινόμενος κάτοικος της πόλεως Ταγανρόκ, σύμβουλος του κολλεγίου και ιππότης Ιωάννης Ανδρέου Βαρβάκης, σώας έχων τας φρένας,υγιά τον νούν και εντελή την μνήμην, αλλ' αναλογιζόμενος τον θάνατον άφευκτον όντα εις πάντας τους απροσδοκήτως, θεωρώ νυν αναγκαίον να κάμω περί της ιδιοκτησίας μουκινητής τε και ακινήτου, και περί του χρηματικού μου κεφαλαίου κατά την ίδιαν εμαυτού προαίρεσιν, τας εξής διατάξεις:
Πρώτον: Η θυγάτηρ μου Μαρία, κατοικούσα εν τη πόλει Ταγανρόγ, σύζυγος του Νικολάου, Ιωάννου Κομνηνού, έλληνος ευγενούς, να λάβη μετά θάνατόν μου εις διηνεκή κληρονομικήν κατοχήν και διάθεσιν, εκ των κινητών και άλλων κτημάτων μου, 1. το χωριόν {...} Εκτός δε τούτων, διατάσσω την θυγατέρα μου μηδέν να απαιτή και εις μηδέν να αναμειγνύεται{...}
Τέταρτον. Εκλέγων εκτελεστάς της διαθήκης μου τους κατοίκους Ταγανρόγ κ. κ. Ιωάννην Παντελεήμονος Μπόζον, capitaine lieutenant του στόλου διαθέσιμον, τον έμπορον Γεώργιον Ιωάννου Ζαννάκην και τον τιτλοφόρον σύμβουλον Θεόδωρον Θεοδώρου Αλαλάτωβ, διαπιστεύομαι αυτοίς και παρακαλώ, όσα εκ της χρηματικής περιουσίας μου μείνωσιν ή μετρητά ή ομόλογα και πραγματείαι, να παραλάβωσι πάντα, να εισπράξωσι τα οφειλόμενα μοι, να πωλήσωσι τας πραγματείας και, συλλέξαντες το κεφάλαιον ορίζω {...}
4.Επτακοσίας χιλιάδας ρούβλια να μεταχειρίσθωσιν εις καθίδρυσιν εν Ελλάδι, όπου κριθή κατάλληλον, μετά της αδείας της εκει κυβερνήσεως, λυκείου προς εκπαίδευσιν της νεολαίας, προς το οποίον εκ του ποσού τούτου να μεταχειρίσθωσι προς επιτηδείαν μέν εις τούτο οικοδομήν εκατό χιλιάδας ρουβλίων, προς αγοράν δε βιβλίων και οργάνων, αναγκαίων εις εκπαίδευσιν, τεσσαράκοντα χιλιάδας, προς σχηματισμόν δε των αναγκαίων εις το κατάστημα τούτο επίπλων δέκα χιλιάδας ρουβλίων, τας δε υπολειπομένας πεντακοσίας πεντήκοντα χιλιάδας να καταθέσωσι δια παντός εν οιαδήποτε βασιλική Τραπέζη κατ'έγκρισιν των, και εκ των τόκων αυτών να συντηρώσι τους διδασκάλους και ό,τι άλλο απαιτείται εις το κατάστημα, εάν δε, μετά ταύτα, περρισσεύη τι, να το μεταχειρίζωνται εις αγοράν βιβλίων, ώστε με τον καιρόν να σχηματισθή εν τω λύκειω ιδία βιβλιοθήκη. Εάν δε δεν συλλεχθή πλήρες το ανωτέρω οριζόμενον ποσόν, εν τοιαύτη περιπτώσει ,εννοείται οίκοθεν, ότι και το κατάστημα του λυκείου μέλλει να γίνει ανάλογον. Εάν δε το συλλεχθέν ποσόν είναι μεγαλύτερον, τότε, τα περισσεύοντα να μεταχειρισθώσιν εις απολύτρωσιν αιχμαλώτων ελληνικών οικογενειών και εις βοήθειαν πτωχών ελληνικών οικογενειών κατ'έγκρισιν αυτών των εκτελεστών{...} Προς επιβεβαίωσιν τούτου, εν πλήρει νοητική κατάστασει ων και εντελεί μνήμη, ενώπιον του πνευματικού πατρός μου και των προσκεκλημένων μαρτύρων, ιδιοχείρως υπογράφομαι, επιθέτων και το οικόσημον της σφραγίδος μου, επιφυλάττων εν τούτοις εις εαυτόν το δικαίωμα, εν όσω διατελώ ζών, να μεταβάλω οιονδήποτε τούτων ή και παντελώς να καταργώ. Αί δε προγενέστεραι διαθήκαι μου καταργούνται ύπ'εμού και ουδεμίαν έχουσιν ισχύν. Εις το όνομα του εν Τριάδι δοξαζόμενου Θεού, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου πνεύματος, αμήν! Κατά Μάϊον 1824 έτους...>>.



Η εν Ζακύνθω Β΄Διαθήκη

Απόσπασμα της Συμπληρωματικής Διαθήκης του Ιωάννη Βαρβάκη

"Εις δόξαν Χριστού, από της Αυτού γεννήσεως 1825, Ιανουαρίου δύο, νέου, εν Ζακύνθω, ημέρα Σαββάτω, ώρα περί την 8μ.μ. επειδή και εβρίσκομαι σήμερον κλινήρης εγώ, ο κάτωθι υπογεγραμμένος Ιωάννης Βαρβάκης, και φοβούμενος τον θάνατον, μήπως και μου επισυμβή αιφνιδίως, δι΄αυτό τούτο σε διορίζω ως γραμματικόν μου εσένα, τον Χρονίαν Ιωάννη Δροσινόν να με γράψεις τον τελευταίον μου τούτο παρόντα διορισμόν, ενώ τώρα έχω τον νού μου εις τας φρένας μου υγιείς, δια να μην μείνουν ενταύθα υποθέσεις μου απροσδιόριστοι και ατελείς, ώστε δια τούτου διορίζω και θέλω, εν ω αποκαταστένω, μετά την αποβίωσή μου, εις τας υποθέσεις μου τους εν αρχιπελάγει ιδίους επιτρόπους μου, τους ευγενέστατους κυρίους δόκτορα Παναγιώτην Θ. Στεφάνου και Κωνσταντίνον Δραγώναν ποτέ κυρίου Πέτρου, προς τους οποίους δίδω τέλειαν εξουσίαν να επιστατήσωσι, να θεωρήσωσι, να παραλάβωσι, να συντάξωσι και να ενεργήσωσι τας υποσημειουμένας υποθέσεις μου και θελήσεις [....] Οι επίτροποί μου, αφού συνάξουν τα χρήματα από τον κύριον Αμβρόσιον Σκαραμαγκά, θέλει δίδουν εις την επιτροπήν, την παριστένουσαν το κοινόν των Ψαρών, 10.000 δίστηλα τάλληρα. Και δια τούτο παρακαλώ αυτούς τους επιτρόπους μου να τα στέλλωσι με ασφάλειαν προς αυτούς, πλην να προσέξουν ακριβώς την εκτέλεση του σκοπού μου, προς τοις άλλοις, διορίζω, οτι όλα τα επίλοιπα χρήματα περίπου των γροσίων 5.000 προερχόμενα από εκείνα λ. 1.800, τα οποία οι κύριοι Νικόλαος Εξ΄ Αποστόλου και Νικόλαος Χ.Δημητράκης, δι΄επιτροπείας μου έλαβον απο την ελληνικήν διοίκησιν εις εκπλήρωσιν του χρέους, να τα εξοδεύσουν εις αγοράν εργαλείων, αναγκαίων προς καταμέτρηση του σχεδίου, δια την κατασκευήν της νέας πόλεως του Πειραιώς ή όπου αλλού κατοικήσουν και, κατά τούτο, παρακαλώ τους ιδίους μου, επιτρόπους, προκαλούντες να ενεργηθεί αφεύκτως, προς τούτοις, διορίζω να δοθώσι παρά των επιτρόπων μου εις τον αγαπητόν μου γραμματικόν Χ.Ι. Δροσινόν δίστηλα τάλληρα 500, ομού και τα έξοδα του έως Ταγανρόκ, όπου θέλει λάβει απο τον εκεί διωρισμένον προκουράτορά μου Ιβάν Παντέλειτς Μπόζον το έγγραφον της ελευθερίας του και ρούβλια 500, κατά την διαταγήν μου, ασιγινάτσιες, από τας οχτώ(8) Ιανουαρίου 1825 έτους, προς τον προκουράτορά μου.
Ωσαύτως, θέλω και διορίζω, ότι οι προμελετηθέντες διωρισμένοι επίτροποί μου, αφού διενεργήσουν τας προσημειωμένας κατά λόγον διαταγάς μου και κάμουν τα καλά της ψυχής μου και τα έξοδα της θανής μου έως τον χρόνον και ό,τι άλλο εγκριθεί παρ' αυτούς τους επιτρόπους αναγκαίον έξοδον, τα επίλοιπα χρήματα, όπου θέλει μείνουν διά λογαριασμό μου, να τα εξοδεύσουν εις εξαγοράν αιχμαλώτων ελλήνων. 1822 Επιστολή Κοραή προς ΒαρβάκηΕπιστολή Κοραή, τον Ιούλη του 1822 από το Παρίσι, προς τον Βαρβάκη για να βοηθήσει, ξανά, μετά τη σφαγή της Χίου. Σε αυτήν τον προσφωνεί "αγαπητό" & "ποθεινότατο" "φίλο".
Το χειρόγραφο βρίσκεται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Χίου "Αδαμάντιος Κοραής"
Διορίζω, προς τούτοις, ότι ο ενταφιασμός να γίνει χωρίς πομπήν μήτε θέλω εις τον τάφον μου να τεθεί τι λαμπρόν. Εν τούτοις, διορίζω τους επιτρόπους μου να διαμοιράσουν, όπως στοχαστούν και εύρουν αναγκαίον, εις τους φτωχούς της εδώ πολιτείας δίστηλα τάλληρα πεντακόσια, θέλω και διορίζω τους διοσθέντας και προρρησθέντας επιτρόπους μου, ίνα συνεργήσωσι και συντελέσωσι, δια του γενικού μου επιτρόπου κύριου Ιβάν Παντέλεϊτς Μπόζου εις Ταγανρόκ, όπως κατατέθη, αφεύκτως, εν τω βασιλικώ ταμείω της Μόσχας η προσφορά μου των ασιγ. ρουβλίων 300.000 {ήτοι ασίγνατσιες ρούβλια τριακοσίας χιλιάδας} είς το ελληνικόν Έθνος, την οποίαν προσφοράν, επρόσφερα αυτοπροσώπως και εγγράφως εις την σεβαστήν διοίκησιν των ελλήνων εις την 1 Νοεμβρίου π. έτους εν Ναυπλίω, προς εκπαίδευσιν της ελληνικής νεολαίας, κατά την ρηθείσαν επιστολήν μου προς αυτήν την ελληνικήν διοίκησιν, με την οποίαν θέλω να συναγρικηθώσι δια την τέλειαν και άφευκτον εκτέλεσιν του σκοπού μου. Προς τοις άλλοις, θέλω εξ' άπαντος και διορίζω τους αυτούς επιτρόπους μου να φροντίσουν την αποστολήν της επιστολής μου, από 24 Δεκεμβρίου π. έτους, προς τον προκουράτορά μου Ιβάν Παντέλεϊτς Μπόζον, απεσταλμένην προλαβόντως εις αυτόν και αντιγραμμένη και επιβεβαιουμένην την υπογραφήν μου εις τα αρχείβια του ενταύθα ρωσικού προξενείου, δι' ης δώρισα και θέλω τώρα να εκτελεσθεί εκείνη η διαταγή μου και όλα τα μέρη. Θέλω εξάπαντος και διορίζω, ότι, αν κατά περίσταση ήθελεν επισυμβή το εναντίον απροσδόκητον εις τα προμελετούμενα επιχειρήματα των κυρίων Α.Σκαραμαγκά και υιων Χ.Ν.Γλυπιπή και Συντροφία, γράφω σήμερον και διορίζω επί τούτω προς τον εν Ταγανρόκ προκουράτορα μου Ιβάν Παντ. Μπόζον, ίνα σας εμβάση αμέσως εις τον διορισμόν σας έως ρούβλια τριάκοντα χιλιάδας είς ασιγνάτσες, δια την τέλειαν εκπλήρωσιν των προρρηθέντων διαταγών και κατά τούτο θέλει ενεργήσει ο ίδιος αφεύκτως εις τον παρόντα σκοπόν μου, δια τον οποίον θέλετε τω στείλει αντίγραφον της γραφής μου προς αυτόν, όπου επίτηδες σας αφήνω προς χρήσιν και οδηγίαν των επίτροπών μου εις τα εδώ. Θέλω εν τούτοις, να δίδετε εις τον ιατρόν μου κύριον Πωλ δ' Ανδρέ δίστηλα πεντήκοντα και, ωσαύτως, να δίδετε προς σημείον της ευνοίας μου, δίστηλα εκατόν εις τον κύριον Κωνσταντίνον Δραγώναν, διορισμένων επίτροπον μου, κι ό,τι χαρτίον ρωσικόν ευρίσκεται, να το στείλουν εις τον προκουράτορά μου. Ούτω δίδω τέλος και υπογράφομαι,
Ιωάννης Βαρβάκης.



Μεταθανάτιοι Τιμαί

Ο ιερέας Νικόλαος Κατράμης, τον Ιούνιο του 1857, σε πληροφοριακό σημείωμαΠεριοδικό Ν.Πανδώρα
Νικολάου Κατραμή, «Η αποβίωσις του Ιωάννου Βαρβάκη», περιοδ. Ν. Πανδώρα, τ. Η’, 1/6/1857
Το περιοδικό «Πανδώρα» εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1850 στην Αθήνα. Από το 1852 και έπειτα η έκδοση του περιοδικού πραγματοποιείται στο Τυπογραφείο Νέα Πανδώρα. Η «Πανδώρα» εκδιδόταν δύο φορές το μήνα σε τεύχη, με 192 σελίδες και τουλάχιστον 72 εικόνες. Η τιμή της συνδρομής ήταν 12 δραχμές για το τεύχος. Η κυκλοφορία του περιοδικού διήρκησε μέχρι το 1872. Η «Πανδώρα» ήταν εικονογραφημένο λογοτεχνικό-οικογενειακό περιοδικό και απευθυνόταν και στο ευρύ κοινό. Αν και στην ύλη του περιοδικού δε θίγονται θέματα πολιτικής ή επικαιρότητας, στη συγκεκριμένη περίπτωση λόγω της θεμελίωσης του Βαρβακείου και της προσωπικότητας του Εθνικού Ευεργέτη, φιλοξενήθηκε το σχετικό σημείωμα του Ν. Κατράμη. για το θάνατο του Ιωάννη Βαρβάκη με αφορμή τη θεμελίωση του κτιρίου της Σχολής στην οδό Αθηνάς, γράφει:
"Εν τω μέσω, θρησκευτικών και πατριωτικών αναμνήσεων, μετά εικοσαήμερον περίπου εν Ζακύνθω διαμονήν, τη 13 Ιανουαρίου 1825, παραδίδει την ψυχήν ο αείμνηστος καθαράν και αγνήν, δια του λουτρού της θρησκείας, εις χείρας του Πλάστου, ο δε νεκρός αυτού διαμένει κατασπαζόμενος υπό των περιστοιχιζόντων φίλων. Προσφέρονται αι προσήκουσαι αυτώ τιμαί και θάπτεται εν τω ναώ του αγίου Νικολάου, εν τω λοιμοκαθαρτηρίω.
Μεθ' ημέρας τελείται μεγαλοπρεπές μνημόσυνον, ένθα ο μεν τότε αρχιερεύς, ενώπιον του φιλοξένου ζακυνθίου λαού, υψώνει χείρας ικέτιδας υπέρ της αναπαύσεως του μεγάλου τούτου ευεργέτου του 'Εθνους, ο δε λοιπός κλήρος αυθημερόν συνενώνει εν εκκλησίαις τας ευχάς αυτού με τας του ποιμενάρχου.
Ο εκ της διαθήκης, όμως, διορισθείς επίτροπος, Κ.Δράγωνας, ο φυλάσσων εισέτι, ως Ιερόν κειμήλιον, την σφραγίδα του αοϊδίμου, προβλέπει, ως φαίνεται, το ήδη ανεγειρόμενον λύκειον και, μετά του ετέρου συνεπιτροπεύοντος ιατροδιδάκτορος ιππότου, Παναγιώτου Στεφάνου, εκτελούσι, μετά επτά έτη, την δι' ιεροτελεστίας ανακομιδήν των οστέων του αποβιώσαντος, άτινα, βληθέντα εν μολυβδίνη λάρνακι, υπάρχουσι νυν [1857] εις τον ναόν της αγίας Αικατερίνης, φέροντος του Δραγώνα την κλείδα του κιβωτίου. Αναντίρρητον, ουν, ότι η Ζάκυνθος σεμνύνεται και δια την τιμήν, ην έσχε του να περικλείση εις τουςπαρθενικούς κόλπους της τα λείψανα του ενδόξου Βαρβάκη. Είθε, όμως, ο κραταιός των ελλήνων βασιλεύς ευδοκήσοι, μετά τήν οικοδόμησιν της αθανάτου ταύτης σχολής, εξ ης η ελληνική νεολαία θέλει αρύεσθαι εθνωφελή νάματα, ίνα η μεν εικών, καθ' ο πανομοιότυπος, μετά της αξίας λόγου σφραγίδος, φερθώσιν εις τον πυρήνα του Έθνους [την πρωτεύουσαν Αθήνας] και καθιερωθώσιν εν τη αιθούση του μέλλοντος καταστήματος [Βαρβακείου Λυκείου], επί δε των οστέων αυτού εγερθή, μετά της προσηκούσης εθνικής και θρησκευτικής τιμής, μνημείον ανάλογον, [ένθα, νόες ικανότεροι του γράφοντος, αρμοδιωτέρως κρίνουσι], προς δόξαν του αποθανόντος και προς καταρτισμόν και παραδειγμάτισιν των ευεργετούντων την κοινή πατρίδαν". Περί της αναφερομένης σφραγίδος του Ιω. Βαρβάκη υποσημειούνται τάδε: "H σφραγίς αυτή καλώς επεξειργασμένη επί σκληρού λίθου, φέρει σύμβολα: χείρα βαστάζουσα μάχαιραν, δείγμα, ίσως, του ελληνικού ηρωισμού, δύο ιχθείς, ως εκ του ονόματος των Ψαρών, και εν πλοίον, είτε διότι ήν [ ο Ι. Βαρβάκης ] έμπορος, είτε διότι η πατρίς αυτού ήν ναυτική, κάτωθι δε, τα παράσημα της αγίας Αννης και τα λοιπά, τα οποία ο αείμνηστος έφερε."



Λόγος Ναυάρχου Νικοδήμου

"Τις ποτέ ηδύνατο να μαντεύση, είπεν ο επιζών Ναύαρχος Νικόδημος εν τω λόγω του,τω εκφωνηθέντι προ μικρού εν τω υπέρ του Βαρβάκη μνημόσυνω, τις ποτέ ηδύνατο να μαντεύση καθ΄ ην εποχήν μετά του επιστηθίου φίλου σου μακαρίτου πατρός μου διεπλέετε τα παράλια της Ιωνίας, της Θράκης και της Μακεδονίας, καταδιώκοντες τους Τούρκους, ότι έμελλεν ο εκείνου υιός να παρασθή τήν ημέραν ταύτην ώδε,ίνα εν τη αδυναμία αυτού εξαγγείλη τας εκ νεότητος μεγαλουργούς πράξεις σου, αίτινες μέχρι γήρατος και αυτών των τελευταίων του βίου σου στιγμών συνεχιζόμεναι, περιποίησάν σοι αθάνατον την εύκλειαν. Διαπλέων ποτέ, τα παράλια της Ιωνίας με το πλοίον του, και καθήμενος εις τον θάλαμόν του ο Βαρβάκης, ήκουσε πολύν θόρυβον επί του καταστρώματος, εξέρχεται και τι βλέπει; Tο μεν πλήρωμα άπαν μέχρις οδόντων ωπλισμένων, και έτοιμον να κατασφάξη τους σιδεροδέσμιους αιχμαλώτους Οθωμανούς τε και Ιουδαίους,τούτους δέ επικαλούμενους μετά θερμών δακρύων την εξ ύψους αντίληψην, μη τολμήσει τις να βάλη χείρα κατά αιχμαλώτου είπε με επιτακτικήν φωνήν ο μεγαλόψυχος Βαρβάκης, επί του πλοίου μου, ουδείς δύναται να βλάψη άνθρωπον, είτε Τούρκος είναι ούτος, είτε Ιουδαίος, είτε αιχμάλωτος σιδεροδέσμιος μάλιστα, είτε ελεύθερος. Οι άνθρωποι ούτοι ενταύθα δεν είναι εχθροί μας, είναι δυστυχείς ικέται. Η ζωή των κρέμαται εκ του τραχήλου μου, έχω να δώσω λόγον περί αυτής εις τον Θεόν. Άλλως, εάν επιμένητε εις τον σκοπόν σας, δύνασθε να τον εκτελέσητε, αλλ' όταν τους βγάλω εκεί έξω (δεικνύων την ξηράν της Μιτυλήνης), τους αφαιρέσω τα δεσμά, και τους οπλίσω, εκεί μόνον δυνάσθε να τους θεωρήσετε ως εχθρούς σας ουδέποτε δ'εν τω πλοίω μου,ουδέποτε υπό τους οφθαλμούς μου,και ουδέποτε θα σας επιτρέψω να τους σφάξητε αόπλους ως πρόβατα". Άλλοτε πάλιν, προσθέτει ο Νικόδημος, "ο Βαρβάκης έχων εν τω πλοίω του αιχμαλώτους σιδηρουργούς, επέτρεψεν αυτοίς να εργάζωνται: την τέχνην των εν τω κύτει του πλοίου. Αλλά τινές εκ του πληρώματος, εν οις και ο αδερφός του πλοιάρχου, παρηνώχλουν αδίκως τους δυστυχείς αιχμαλώτους, αναγκάσωσιν αυτούς εις αντίστασιν και απείθειαν και εύρωσιν ούτως αφορμήν να τους σφάξωσι. Μαθών τούτο ο Βαρβάκης επέπληξε πικρότατα και άπαν μεν το πλήρωμα αλλά κατ'εξοχήν τον ίδιον αυτού αδελφόν, ειπών ότι εν τω πλοίω μου ουδείς έχει το δικαίωμα να απαιτή παρά των αιχμαλώτων εργασίαν μείζονα της εαυτών δυνάμεως, αν δε μάθω ότι και άλλοτε βιασθώσιν ούτοι, θα τιμωρήσω αυστηρότατα τον ένοχον, είτε απλούς ναύτης είναι ούτος, είτε αξιωματικός του πλοίου, είτε και αδελφός μου. Καίτοι δε διακρινόμενος ως ολίγιστοι ίσως μεταξύ των τότε πλοιάρχων ο Βαρβάκης, ούτος όμως δεν ήτο καθ΄ ολοκληρίαν ευχαριστημένος εκ των αλλεπαλλήλων άθλων του, διέπραττε μεν πολλά τω όντι κατά των εχθρών, αλλά δεν ηδύνατο και να τους βλάψη καιρίως, διότι ούτοι είχον τρικάταρτα μεγάλα πλοία, άτινα διά την πληθύν του πληρώματός των και την μεγαλειτέρα ολκήν των τηλεβόλων των οτέ μεν απέκρουον και μακρόθεν τα πολέμια, άλλοτε δε αντέσχον εις τας προσβολάς αυτών".
Και σημειώνει ο Γούδας: "Ο λόγος ούτος εισέτι δεν εδημοσιεύθη ίνα σημειώσωμεν την σελίδα. Επωφελούμεθα δε κατά καθήκον της ευκαιρίας να κηρύξωμεν την ευγνωμοσύνην μας εις τον ένδοξον Ναύαρχον Νικόδημον, διότι και αδημοσίευτον μας τον ενεπιστεύθη, ίνα συμπληρώσωμεν τον βίον του συμπατριώτου και πατρικού φίλου του Βαρβάκη."